2019/2 Taal

Hoofdredactioneel

Taal is communicatie, maar nog zoveel meer. Het is een middel voor creatieve expressie en uitdrukking van identiteit, maar creëert ook uitsluiting, belemmering, en onbegrip. Taal kent regels, maar is altijd in beweging. Waar talen samenkomen, is de rol van de vertaler onmisbaar. In deze ZemZem kijken we naar de rol van taal en vertaling in het Midden-Oosten, Noord-Afrika en de rest van de islamitische wereld. De artikelen in het katern behandelen historische, culturele, sociale en politieke aspecten van taal, en benadrukken bovenal de flexibiliteit van taal en de creativiteit van haar gebruikers.

Een terugkerend thema is de complexe relatie tussen het Standaardarabisch en de verschillende Arabische dialecten. Nina van Kampen analyseert een televisiedebat in Egypte en laat zien dat de presidentskandidaten een mengvorm gebruiken van Standaardarabisch en Egyptisch dialect om het ‘gewone volk’ aan te spreken. Het dialect als ‘taal van het volk’ speelt ook een belangrijke rol in protest en revolutie. Dat was te zien tijdens de Arabische opstanden van 2010-2012, maar ook recenter in Soedan. Caroline Roset en Mohammed Abdulrahman presenteren een analyse van de meest gebruikte slogans. Zij laten zien dat leuzen in Soedanees dialect steeds prominenter werden en mogelijk hebben bijgedragen aan een toenemende populariteit van de demonstraties. Liesbeth Zack hanteert een historische lens in haar analyse van koloniale en nationale debatten over het Egyptisch dialect in de negentiende eeuw. Haar artikel laat een veelzijdige en complexe discussie zien over de rol van het dialect ten opzichte van het klassiek Arabisch. Waar het dialect gevalideerd en gepromoot werd door Europese kolonialisten, oriëntalisten en Egyptische nationalisten, benadrukten veel Egyptenaren juist zijn lage status en verdedigden ze het klassiek Arabisch.

Taal speelt ook een belangrijke rol in kwesties van identiteit en groepsvorming, met name voor minderheden. Voor de maronitische dichter Maurice Awwad was het Libanese dialect van grote waarde voor de Libanese identiteit. Arkadiusz Płonka analyseert Awwads vertaling van het Nieuwe Testament in het Libanees en belicht de ideologische aspecten van zijn vertaling en de opmerkelijke spelling die hij hanteerde. Naast dialect kan ook geheimtaal een belangrijke rol spelen, speciaal voor sociale minderheden, aangezien dit voor bescherming zorgt. Maciej Klimiuk beschrijft het vocabulaire en de talige trucs die homoseksuele mannen in de Syrische stad Latakia gebruiken.

De problematiek en politiek van vertaling, en de kunst van het vertaalvak komen eveneens aan bod. Fitria Sari Yunianti bestudeert moderne vertalingen van Arabische islamitische boeken in het Indonesisch en laat zien welke ideologische overtuigingen daarin doorklinken. Yentl de Lange en Ruth Sudhölter spraken met vertaal- en voor- leesvrijwilligers in Amsterdam. Vertalers Djûke Poppinga en Mariwan Kanie gingen voor ZemZem met elkaar in gesprek over het vak en reflecteren op hun persoonlijke voorkeuren en keuzes. Speciaal voor deze editie vertaalden zij gezamenlijk een gedicht van de Syrische dichter en toneelschrijver Muhammad al-Maghut.

Hoewel het Arabisch en de verschillende dialecten een prominente rol spelen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika, is het belangrijk om in een speciaal nummer over taal het Arabisch-centrische beeld te nuanceren. Daarom wordt er ook aandacht besteed aan die andere, eens zo belangrijke taal in de regio: het Aramees. De bijdrage van Holger Gzella beantwoordt de vraag hoe het Arabisch de rol als ‘hoofdtaal’ van de regio heeft kunnen overnemen van het Aramees tussen de achtste en tiende eeuw. Perzisch, Koerdisch, Turks, de verschillende Berbertalen… het zijn slechts enkele voorbeelden van talen die de diversiteit van de regio kenmerken. Dit nummer is helaas te klein om recht te doen aan de veeltaligheid van de regio.