2018/1 Pelgrimage

Hoofdredactioneel

De jaarlijkse pelgrimage naar Mekka, de hadj, is een traditie die teruggaat tot de pre-islamitische tijd. Inmiddels volbrengen per jaar tussen de 2,5 en 3 miljoen moslims de bedevaart, daarbij gebruikmakend van moderne transport- en communicatiemiddelen. De huidige bedevaart staat in groot contrast met het verleden, toen reizigers de nodige ontberingen en gevaren moesten doorstaan om Mekka te bereiken. Maar ook nu staan pelgrims voor talloze nieuwe uitdagingen. Eenmaal terug van de bedevaart beschilderen familieleden van sommige pelgrims hun huizen met kleurrijke hadj-schilderingen. Familie en vrienden ontvangen souvenirs, zoals water uit de Zamzam-bron waarnaar dit tijdschrift is vernoemd.

Iedereen kent waarschijnlijk de indrukwekkende beelden van moslims uit alle delen van de wereld die rondcirkelen om de Kaäba, het kubusvormige gebouw op de binnenplaats van de Grote Moskee in Mekka. Maar in het Midden-Oosten en Noord-Afrika vinden nog veel meer pelgrimstochten plaats. Lokale gemeenschappen vereren hun eigen heiligen met hun eigen rituelen. Sjiitische, christelijke en joodse gelovigen voeren bedevaarten uit naar hun heilige plaatsen. Ook deze pelgrims staan vandaag de dag voor nieuwe uitdagingen. Gedurende de oorlog in Syrië zijn de afgelopen jaren talloze schrijnen beschadigd of vernietigd. De geschiedenis van de berg Zion in Jeruzalem kent een geschiedenis waarin jodendom, christendom en islam elkaar ontmoeten en beconcurreren, en die bovendien laat zien dat heiligheid vaak niet ontkomt aan politiek.

In de koloniale tijd reisden ook Europeanen naar islamitische heilige plaatsen, met als bekendste voorbeeld de Nederlandse geleerde Christiaan Snouck Hurgronje die Mekka bezocht. Maar wat bewoog Snouck: devotie, wetenschap of politiek? Hij was niet de enige: ook P.H. van der Hoog, beter bekend als de naamgever van het merk voor huidproducten ‘Dr. Van der Hoog’, ging op hadj. Zij schreven uitgebreid over hun ervaringen, en sloten daarmee aan bij een lange traditie van hadj-verslagen die islamitische pelgrims in de loop der eeuwen opstelden.

Uiteindelijk worden de eeuwenoude tradities en rituelen die zijn verbonden met pelgrimage evengoed bepaald door hun continuïteit en vaak massaliteit, als door verandering en de invulling die de individuele pelgrim geeft aan zijn of haar ervaring. Hoe uiteenlopend de verwachtingen, ervaringen en verbeeldingen van pelgrimage zijn – ondanks terugkerende tradities, riten en trajecten – blijkt uit het katern van deze ZemZem. 

Deze ZemZem is het eerste nummer dat gemaakt is door de vernieuwde redactie: sinds januari van dit jaar heeft ZemZem een nieuwe hoofdredactie, en is de bestaande redactie flink uitgebreid. Dat betekent dat u vanaf de komende maanden ook meer online activiteit van ZemZem kunt verwachten. Tussen het verschijnen van de twee jaarlijkse tijdschriften in zullen we geregeld kortere stukken publiceren op onze website. Deze artikelen kunnen over allerlei thema’s gaan die met het Midden-Oosten, Noord-Afrika en islam te maken hebben, maar zullen relatief vaak kunst en cultuur als onderwerp hebben. In de komende jaren willen wij in ZemZem meer aandacht besteden aan film, beeldende kunst, muziek, dans en andere vormen van kunst en cultuur uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika. En, zoals u van ons gewend bent, zal ook literatuur een belangrijke plaats in blijven nemen in ZemZem. Als u graag op de hoogte gehouden wilt worden van deze online artikelen, kunt u zich aanmelden voor onze nieuwsbrief. 

Lucia Admiraal en Josephine van den Bent