2016/1 Joden in de Arabische wereld

Hoofdredactioneel

Wie naar het Joodse verleden in de Arabische en islamitische wereld kijkt, kan niet om het feit heen dat van de ooit grote Joodse gemeenschappen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika vandaag de dag nog maar weinig over is. De laatste jaren is er toenemende maatschappelijke en wetenschappelijke belangstelling voor dit Joodse verleden en de relaties tussen Joden en anderen. Tegelijkertijd woedt er een stevig debat over islam, islamofobie en antisemitisme, en is de situatie in Israël en Palestina uitzichtloos. In discussies over Joden in het Midden-Oosten en Noord-Afrika staan nostalgische verlangens naar voorbije tijden van kosmopolitisme en tolerantie soms lijnrecht tegenover hardnekkige beelden over intolerantie en uitsluiting.

In dit themanummer kijken we naar tijden, plaatsen en denkbeelden waar Joden en het jodendom en het Midden-Oosten, Noord-Afrika en islam samenkomen. Resianne Fontaine analyseert de kijk van de dertiende-eeuwse joodse denker Judah ha-Cohen op de islamitische filosoof Averroës en laat zo de sporen van de islamitische filosofie in de middeleeuwse joodse filosofie zien. Lucia Admiraal beschrijft de reacties in een Arabischtalige Egyptisch-Joodse krant op het nazisme in Europa tijdens de jaren dertig, waarin Andalusië fungeerde als een historisch alternatief voor antisemitisme en intolerantie. Sasha Goldstein-Sabbah laat zien dat de moderne geschiedenis van de Joden in Bagdad niet alleen door een Arabische bril moet worden bezien. In de eerste helft van de twintigste eeuw was er in Bagdad een kosmopolitische Joodse gemeenschap, wat geïllustreerd wordt door de rol van Joodse transnationale filantropie en educatie. In het artikel van Jan Ybema staat Arabische beeldvorming over jodendom en zionisme centraal. Hij analyseert het werk van de prominentste Arabische intellectueel op het gebied van het jodendom, de Egyptenaar Abdelwahhab Elmessiri. Journalist en schrijfster Judit Neurink neemt ons mee naar Iraaks-Koerdistan, waar zij observeerde dat Joden recentelijk uit de schaduw treden als tegenreactie op is. Ten slotte vertelt vertaalster Hebreeuws Hilde Pach in de rubriek Op het nachtkastje over de door haar vertaalde Israëlische roman Krokodil van de aanslagen van Assaf Gavron. Palestijnse personages zijn nog steeds een zeldzaamheid in Israëlische literatuur, maar Gavron beschreef de Tweede Intifada vanuit het perspectief van Israëlische en Palestijnse antihelden.