Beeldend kunstenaar Susanne Khalil Yusef (1984) is de kleindochter van gevluchte Palestijnen. Met haar werk belicht ze Palestijns leed. Een interview.
Op een zonnige zaterdag in juni bezoek ik de jaarlijkse Open Studio’s van de kunstenaars die dat jaar een residency-programma bij de Rijksakademie doen. Ik maak er kennis met het werk van Susanne Khalil Yusef, een van de artists in residence. In haar studio is een combinatie te zien van sculpturen, textiel, keramiek en neonlampen.
Yusefs werk heeft een duidelijke maatschappijkritische inslag. Zo staat er een groene lichtbak in de studio met daarop een landkaart van ontvolkte Palestijnse dorpen. Ook hangt er een wandtapijt waarop een brandende palmboom is gedrukt tegen de achtergrond van een kaffiya, een Palestijnse sjaal. De kleurrijke objecten, die speels, levendig en exotisch ogen, lijken moeilijk te rijmen met het beladen onderwerp van de tentoonstelling, wat mij in verwarring brengt. Hoe verhoudt die speelsheid zich tot maatschappijkritiek? Diezelfde middag bevraag ik Yusef in de tuin van de Rijksakademie over haar artistieke reis.
Afbeelding 1: Atelier van Susanne Khalil Yusef in de Rijksakademie. In het midden: Een laatste blik, links: Yusef Boys, rechts Moeder Slang. Foto: Susanne Khalil Yusef.
Susanne Khalil Yusef werd in Duitsland geboren als kleinkind van Palestijnen die in 1948 uit Jaffa naar Beiroet vluchtten. In een vluchtelingenkamp werden haar ouders geboren, die in de jaren zeventig naar Duitsland vertrokken. In Nederland volgde Yusef de opleiding aan de St. Joost School of Art & Design in ’s-Hertogenbosch. In 2014 studeerde ze een semester aan de International Academy of Art Palestine in Ramallah, waar ze begon met het verzamelen van verhalen die verband houden met haar Palestijnse wortels en ze haar eigen beeldtaal begon te ontwikkelen. Hoe heeft zij zich ontwikkeld tot kunstenaar en hoe komt haar familiegeschiedenis tot uiting in haar werk?
Spelen met beeldtaal
‘Als klein meisje was ik gefascineerd door kleurrijke verpakkingen van snoep. Ik dacht na over hoe ik ze nog mooier zou maken als ik de fabrikant zou zijn. Toen ik eenmaal een paspoort kreeg en mocht studeren, koos ik voor de opleiding grafische vormgeving aan de kunstacademie. Maar al snel stapte ik over naar de richting Vrije Kunst: ik wilde in alle vrijheid mijn eigen verhaal vertellen, zonder in opdracht van iemand te werken. Toch blijft mijn interesse in grafische vormgeving terug te zien in mijn werk.’
Ik wil in alle vrijheid mijn verhaal kunnen vertellen
‘Ik vind het leuk om nieuwe dingen uit te proberen, om rauwe en speelse elementen te verkennen en om nieuwe dingen van verschillende materialen te maken op gebieden waarin ik niet erg bedreven ben. Tegelijkertijd werk ik ook samen met professionele bedrijven die opdrachten voor mij uitvoeren. Zo laat ik bijvoorbeeld neonlampen maken door een glasblazerij, waarvoor ik het ontwerp maak. Ook werk ik samen met een vakman voor het vervaardigen van wandtapijten. Ik vind het interessant om deze contrasten in mijn werk te laten zien: enerzijds mijn eigen experimenten met nieuwe materialen, anderzijds de professionele hand van ambachtslieden die bijvoorbeeld glas op een zeer nauwkeurige manier blazen.’
Afbeelding 2: Zeefdruk, Een laatste blik, 2023, foto: Unfair.
‘De zeefdruk (afbeelding 2) is een ontwerp voor het kleed (afbeelding 1). Beide werken heten Een laatste blik, en op beide is een palmboom afgebeeld die in brand staat. Vaak hoor ik op Arabische nieuwszenders over aanvallen op olijfboomgaarden in Palestijnse gebieden, waarbij Palestijnse bewoners van hun grond worden verdreven door Israëlische kolonisten. Men heeft eeuwenlang van die olijfbomen geleefd, en mensen vallen nu de natuur aan om mensen van hun grond te verdrijven. Graag wilde ik daar iets over maken. Olijfbomen staan symbool voor Palestina, maar in mijn herinnering aan Palestina denk ik vooral aan palmbomen. Ook zie je op de achtergrond van de tekening een visnetpatroon met watergolven eromheen. Dit is geïnspireerd op het patroon van de kaffiya. Het patroon van een visnet lijkt op een hek waarachter alles in brand staat en waar vlammen doorheen spuwen. Ondanks de brand blijft de boom sterk rechtop staan, zonder in vlammen op te gaan, onder een zachte prachtige maan.’
‘Het hek en het vuur doen denken aan de situatie waarin Palestijnen worden ingesloten door de muur van Israël, die Gaza en de Westelijke Jordaanoever van elkaar en van de rest van de wereld scheidt. De mensen in Gaza worden collectief gestraft en aangevallen. Een vriend van mij, Hamza, woont in Gaza en is illustrator. Via internet heb ik zijn graffitiwerk leren kennen. Voor deze tentoonstelling heeft hij de Arabische tekst met de hand geschreven, die ik vervolgens in de roze neonlampen heb verwerkt. Er staat: “Wij willen leven” (afbeelding 3). Het was voor mij erg belangrijk dat het in zijn handschrift geschreven is, omdat ik graag deze boodschap vanuit de Gazastrook hier wilde laten horen. Juist vanwege de complexiteit van het onderwerp, wilde ik op een eenvoudige wijze de boodschap overbrengen: ze willen gewoon leven.’
Afbeelding 3: Atelier van Susanne Khalil Yusef in de Rijksakademie. Foto: Susanne Khalil Yusef.
‘Wat je op de lichtbak ziet, is een landkaart van de onderzoeker Walid Khalidi, die in zijn boek All that remains ruim vierhonderd verlaten of verwoeste Palestijnse dorpen in kaart brengt (zie afbeelding 4).[1] Een deel van deze dorpen is zelfs bedolven door de aarde en beplant met snelgroeiende naaldbomen – dit zijn nu bossen in Israël. Ik heb dit boek twee jaar geleden gekregen van bevriende kunstenaars. Eerder wist ik niet dat er zoveel dorpen verdwenen zijn en ik had het gevoel dat ik deze weinig bekende informatie moest delen. Ik heb daarom de kaart uitvergroot en op een lichtbak gezet, zodat mensen deze kaart kunnen zien. Het is informatie die verborgen is gebleven en hierdoor onbekend is, zowel bij Palestijnen als bij Israëliërs.’
Yusefs kunstwerken getuigen van haar persoonlijke verhaal, haar betrokkenheid bij de Palestijnse kwestie en de ontwikkeling van haar eigen beeldtaal. Ze brengt maatschappijkritische boodschappen met kleurrijke creaties van verschillende materialen, en dat is precies wat haar artistieke en politieke boodschap uniek maakt. Met haar kunstwerken wil Yusef bewustwording creëren over het leed van de Palestijnen.
Het werk van Susanne Khalil Yusef is in oktober 2023 te zien in de tentoonstelling Refresh in het Amsterdam Museum. https://www.amsterdammuseum.nl/.
Anna Peeperkorn was in 2023 redactiestagair bij ZemZem en masterstudent Midden-Oostenstudies aan de Universiteit van Amsterdam.
[1] Walid Khalidi, All That Remains: The Palestinian Villages Occupied and Depopulated by Israel in 1948 (Institute for Palestine Studies, 1992).
