Afghani, Abduh en Rida gaan gewoonlijk door voor de grote hervormers van de islam. Van deze drie krijgt Rida meestal de minste aandacht. Hij zou vooral een ‘volgeling’ zijn geweest. Rida verdient echter beter. Veel van de huidige, ook in Europa bekende, islam-hervormers als Yusuf al-Qaradawi en Tariq Ramadan beroepen zich juist op zijn gedachtegoed.
Gepubliceerd in 2005/3 Media special
Enige tijd geleden stond er een stuk in de krant van een Britse imam die zijn onvrede uitsprak over de neiging van de overheid om alle islamitische religieuze leiders tot gevaarlijke radicalen te bestempelen. Blijkbaar besefte de regering niet dat bepaalde leiders juist bondgenoten waren in de strijd tegen radicalisering en dat de ‘progressieve’ denkers meer ruimte moesten krijgen. De imam doelde vooral op de Egyptische sjeikh Yusuf al-Qaradawi, bekend van al-Jazeera en van de Europese Fatwa-raad. Niet lang daarvoor was Qaradawi in een Duitse documentaire juist aan de schandpaal genageld wegens zijn verwerpelijke ideeën over homoseksualiteit en zijn energieke zendingsdrang.
De tegenstrijdige meningen over Qaradawi zijn een voorbeeld van de verwarring over de vraag hoe spirituele leiders als hij in het politiek-religieuze spectrum moeten worden gesitueerd. Deze leiders maken het zelf ook niet eenvoudiger door schijnbaar ambivalente uitspraken te doen over zaken als democratie, de positie van vrouwen, de wenselijkheid van een islamitische staat, de houding tegenover niet-moslims, enzovoort. De vraag rijst dan ook of figuren als Qaradawi, en bijvoorbeeld ook de Egyptisch-Zwitserse denker Tariq Ramadan, gevaarlijke extremisten zijn, of juist moeten worden beschouwd als ‘verlichte’ hervormers. Zijn zij een gevaar voor het westerse secularisme, of kunnen zij juist spanningen tussen moslims en niet-moslims neutraliseren?
De onduidelijkheid over de ‘ware aard’ van deze denkers wordt versterkt doordat er in het algemeen weinig aandacht wordt besteed aan de traditie waaruit hun denken voortkomt en die voor een deel niet lijkt te passen in de categorieën die in Europa gangbaar zijn. In het Westen wordt de hervormingsgezinde islam het liefst geassocieerd met denkers als Nasr Abu Zayd, die even eenvoudig in de islamitische als in de westerse traditie te plaatsen is. Maar hoewel Nasr Abu Zayd zijn aanhangers heeft onder moslimse intellectuelen, kan hij bij lange na niet bogen op de populariteit van Qaradawi, Qaradawi heeft een grote aanhang onder Arabische moslims, door wie hij als een progressief geleerde wordt gezien die het zelfvertrouwen van moslims in de moderne wereld versterkt en oplossingen biedt voor de dagelijkse geloofsvragen. Het is daarom van belang de achtergrond van het denken van Qaradawi en verwante denkers te begrijpen; een blik op de traditie waaruit zij voortkomen kan wellicht enige helderheid verschaffen.
Verder lezen? Dit nummer is helaas uitverkocht, maar u kan het nummer binnenkort digitaal aankopen via de webshop.
Noten
1. A. Hourani, Arabic Thought in the Liberal Age 1798-1939, Cambridge, 1983 (3de editie), p. 227. Ook in andere werken over het moderne islamitische gedachtegoed, van meer recente datum, komt Rida niet of nauwelijks aan de orde en de beschrijving van Hourani is de meest recente analyse van zijn denken.
2. Zie over dit tijdschrift: Amr Hamzawy, ‘Exploring theoretical and programmatic changes in contemporary Islamist discourse: the journal Al-Manaral-Djadid,’ in: A. Karam (ed.), Transnational Political Islam; Religion, Ideology and Power, Londen: Sterling, 2004, pp. 120-146.
3. Zie over het leven en denken van Rida onder meer: Hourani, Arabic Thought in the Liberal Age en M.A. Zaki Badawi, The Reformers of Egypt, Londen, 1978.
4. Zie hierover: D. Browne, Rethinking Tradition in Modern Islamic Thought, Cambridge, 2003, pp. 37, 40-1, 115.
5. Rida’s ideeën over het kalifaat zijn te vinden in: H. Laoust, Le caliphat dans la doctrine de Rashid Rida, Beirut, 1938; ze worden geëvalueerd in: M. Kerr, Islamic Reform. The Political and Legal Theories of Muhammad Abduh and Rashid Rida, Berkeley/Los Angeles, 1966.
6. Zie over het netwerk van Syrische hervormingsgezinde oelama en hun positie ten opzichte van de overheid en de conservatieve oelama: D.D. Commins, Islamic Reform. Politics and Social Change in late Ottoman Syria, New York/ Oxford, 1990.
7. Zie hierover: Browne, Rethinking Tradition in Modern Islamic Thought, pp. 115-6, 119-120. Browne onderkent een Egyptische stroming in de hadithkritiek die begint bij Rida en via Ghazzali naar Qaradawi loopt.
8. Geciteerd uit de Engelse vertaling: Shaykh Yusuf al-Qaradawi, Priorities of the Islamic Movement in the Coming Phase, Swansea, 2000, pp. 127-8.