2021/2 Indonesië

Hoofdredactioneel

Het koloniale verleden in Indonesië leeft in het publieke debat, de cultuursector en de wetenschap. Het boek Revolusi, de film De Oost, het theaterstuk Ons Wereldrijk, de tentoonstelling ‘I love Banda’ en vele andere initiatieven dragen bij aan dit debat. Ook de wetenschap zit niet stil, zoals het omvangrijke onderzoeksprogramma ‘Onafhankelijkheid, dekolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië 1945-1950’ aan onder meer het NIOD, laat zien. Kunst en wetenschap stijgen op die manier uit boven het narratief van Tempo doeloe, die ‘goeie ouwe tijd’ in Nederlands-Indië, en brengen ook de pijnlijke kanten van het koloniale verleden in beeld.

ZemZem zit de laatste tijd dicht op maatschappelijke debatten en de actualiteit. Na themanummers over gender en klimaatverandering kon het koloniale verleden wat ons betreft niet ontbreken. Trouwe lezers zullen zich herinneren dat ZemZem al eerder een nummer uitbracht over Indonesië (2009, ‘Focus op Indonesië’). Dat is niet zo gek: het is het land met de grootste moslimbevolking ter wereld en daarnaast is er in Nederland, in het licht van het koloniale verleden, veel expertise over te vinden. Bovendien wonen er in Nederland veel mensen met een Indische achtergrond. Hoewel de ondertitel van ZemZem verwijst naar het Midden-Oosten, Noord-Afrika en de islam, past Indonesië daarom wel degelijk in ons aandachtsgebied.

Dit nummer brengt zowel het koloniale verleden als hedendaags Indonesië voor het voetlicht. Enerzijds besteden we aandacht aan het koloniale erfgoed, zowel in materiële als in meer persoonlijke, emotionele vorm. Hoe gaan Nederlandse musea om met de objecten uit de koloniën? Wat is de emotionele impact van het koloniale verleden op de personen met een familiegeschiedenis in voormalig Nederlands-Indië? Interviews met conservator Francine Brinkgreve en met mimespeelster Nathalie Smoor gaan over deze en andere kwesties. Anderzijds besteden we aandacht aan het Indonesië van na de onafhankelijkheid, met een focus op religie, gender en natuur. Welke rol speelde religie in het publieke debat en het recht na de onafhankelijkheid? Wat betekent dit voor de praktijk op het gebied van onderwerpen als geloofsafval en natuurbehoud? Deze onderwerpen komen aan de orde in de artikelen van Sebastiaan Broere en Euis Nurlaelawati.

Waar het nummer ‘Focus op Indonesië’ twaalf jaar geleden eveneens heden en verleden verbond, is de insteek dit keer anders vanwege de relatie met de hedendaagse discussie. In de debatten van vandaag de dag speelt het begrip ‘dekolonisatie’ een prominente rol. Hoewel de term volgens Van Dale naar een politiek proces verwijst, is daar de laatste tijd een tweede betekenis bij gekomen die ook wel ‘dekolonisatie van de geest’ wordt genoemd. Zo heeft de dekolonisering van het onderwijs over de Gouden Eeuw ervoor gezorgd dat het geschiedenisonderwijs aandacht besteedt aan het leed dat het kolonialisme in deze periode in onder andere Nederlands-Indië heeft veroorzaakt. Dekolonisatie van de geest verwijst dus naar de noodzaak om bepaalde vragen te stellen, zoals: Hoe worden bepaalde onderwerpen uit de geschiedenis behandeld? Maar ook: Wat voor termen en concepten worden er gehanteerd, en wat is de oorsprong van die concepten? Welke individuen worden er aan het woord gelaten, zijn dat alleen West-Europese, witte personen of ook mensen uit andere delen van de wereld? Bij het maken van dit nummer hebben wij onszelf deze vragen gesteld, met als doel om bij te dragen aan het proces van dekolonisering.

Dorieke Molenaar en Maaike Voorhoeve