2011/2 Cultuur in de frontlinie

Hoofdredactioneel

Wat is de plaats van kunst en cultuur in politieke omwentelingen als de Arabische lente? Hoe kunnen kunstenaars ingrijpende veranderingen verbeelden? Of kunnen ze deze zelfs mede teweegbrengen? De Egyptenaar Emad Fouad zegt dat de omwenteling in Egypte hem literair gezien nog niet veel heeft gebracht. Hij en andere schrijvers die uit Egypte, Jemen, Libië, Syrië en Tunesië naar de Lage Landen zijn geëmigreerd komen aan het woord in het eerste artikel van het katern ‘Cultuur in de frontlinie’. Ze spreken over nieuwe vrijheden en het onvermogen om te schrijven. De Syrische dichter en schrijver Talib Ibrahim blijft ook hier niet verschoond van intimidatie. Hij krijgt regelmatig dreigmails en zijn familie in Syrië wordt in de gaten gehouden. De Arabische lente leverde veel adrenaline op, maar hebben de gebeurtenissen schrijvers geïnspireerd om erover te schrijven? 

En hoe breng je de complexe werkelijkheid van het Midden-Oosten in beeld? Waar ligt de grens tussen fotojournalistiek en kunst? Welke beelden horen er bij de Arabische lente? ZemZem organiseert over deze vragen samen met Stichting Internationale Culturele Activiteiten (SICA) op 19 oktober in Foam in Amsterdam Café Mediterranée onder de titel ‘Complexity and Composition, Photography in the Middle- East’. Daarom in dit nummer een interview met de gasten: de Israëlisch-Amerikaanse fotograaf Judah Passow en de Iraanse fotografe Newsha Tavakolian. Beide fotografen wonnen prijzen met hun verslaggeving over het Midden-Oosten. Van hen beiden lijkt Passow de documentairefotograaf te zijn en Tavakolian meer de kunstenares. 

Petra Stienen is bij het grote publiek vooral bekend van haar optredens bij Pauw & Witteman. Deze arabiste, ex-diplomate en schrijfster van het boek Dromen van een Arabische lente is sinds maart werkzaam voor het programma Mediterranean Crossings van SICA. We hadden met haar een interview over het belang van kunst voor, tijdens, en na een revolutie. Over dat onderwerp wordt sinds het begin van de Arabische lente in Nederland druk gedebatteerd. Vanwaar deze plotselinge interesse, vraagt Mirjam Shatanawi, conservator Midden-Oosten en Noord-Afrika bij het Tropenmuseum in Amsterdam, zich af. Zij constateert dat Arabische kunst ineens is veranderd van winkeldochter in hip merk — maar voor hoe lang? 

In Libië vermoordden ‘onbekenden’ in april de graffiti-artiest Kais al Hilali, nadat hij Khadafli had afgebeeld als ‘aap der apen’. In augustus brak de Syrische geheime dienst alle vingers van tekenaar Ali Ferzat, nadat hij president Bashar al-Assad te herkenbaar had afgebeeld. Repercussies die niet passen in de lange traditie van spot en mockery in de Arabische wereld, zegt literatuurwetenschapper Abdelghani Elkhairat in een interview. 

Het Prins Claus Fonds eert alweer vijftien jaar kunstenaars, denkers, journalisten en organisaties voor hun inzet voor cultuur en ontwikkeling. ZemZem zet drie laureaten uit het Midden-Oosten en Centraal-Azië in de schijnwerper.