Taal speelt tegenwoordig een belangrijke rol in het migratiedebat. Contact tussen mensen die verschillende talen spreken is echter zo oud als de straat. In dit artikel schetst Kees Versteegh hoe moedertaalsprekers en migranten doorheen de geschiedenis en op verschillende plaatsen met elkaar communiceren en hoe dat tot nieuwe taalvarianten leidt.
Gepubliceerd in 2024/2 Over grenzen en mensen
De groenteboer en de Turkse klant
In een televisiesketch uit 1984 heeft de Nederlandse groenteboer Henk Blok, gespeeld door Wim de Bie, een gesprek met zijn Turks-Nederlandse klant Mehmet Pamuk, gespeeld door Kees van Kooten. De groenteboer zegt ‘Isse goet, hè, hiero, isse goete groente hiero’, waarop Pamuk reageert met ‘U verkoopt inderdaad mooie verse groenten […], die qua versheid en hygiëne de toets der kritiek kunnen doorstaan.’ En zo gaat het gesprek verder. Het taalgebruik van de groenteboer illustreert het verschijnsel dat moedertaalsprekers zich tegenover wie ze zien als ‘buitenlanders’ vaak bedienen van een speciaal register (foreigner-directed speech) met een sterk gereduceerd taalgebruik. De Bie laat zien hoe men denkt dat migranten spreken, in dit geval evident ten onrechte.
Ongelijke machtsverhouding tussen sprekers van talen
Communicatie tussen sprekers van verschillende talen is van alle tijden. Overal ter wereld vonden en vinden contacten plaats tussen mensen die proberen elkaar te verstaan. Pamuk heeft Nederlands geleerd en spreekt dat beter dan de groenteboer, maar wat doe je als je je verstaanbaar moet maken in een taal die je niet hebt kunnen leren en dus niet beheerst? In zo’n situatie probeer je het beste te maken van de paar woorden die je geleerd hebt. Het kan gaan om incidentele situaties, zoals een handelaar op de markt die afhankelijk is van de goede wil van de kopers of een vreemdeling die de weg zoekt, maar heel vaak is er sprake van een systematisch ongelijke machtsverhouding tussen de sprekers van de twee talen. De sprekers van een van de talen hebben de macht en de sprekers van de andere taal kunnen niet anders dan de dominante taal leren, meestal zonder hulp of scholing. Het resultaat is dan een gereduceerde vorm van de taal, een pidgintaal, die zij als tweede taal gebruiken. Voor hun kinderen wordt dit de nieuwe moedertaal.
Verder lezen? Bestel het nummer in onze webshop.