Hoofdredactioneel
Ooit ging het migratiedebat over de integratie van de ‘gastarbeiders’ die vanaf de jaren zestig met open armen werden ontvangen. In de jaren negentig werd er nog over de uitdagingen van ‘de multiculturele samenleving’ gesproken; tegenwoordig reduceren politici en talkshowtafels migratie – versmald tot de instroom van asielzoekers – veelal tot één groot probleem.
Terwijl deze ZemZem ter perse gaat, zijn door het oplaaiende geweld in Soedan, Gaza en Libanon weer miljoenen mensen in de regio op de vlucht geslagen. Tegelijkertijd sluit Fort Europa ondanks berichten over misstanden her en der migratiepacten om zijn grenzen te bewaken. En over het hele continent waait een steeds rechtsere wind. Het kabinet-Rutte IV viel vorige zomer over het recht op gezinshereniging voor asielzoekers. In België werd in oktober voor het eerst het cordon sanitaire doorbroken door Vlaams Belang op lokaal niveau mee te laten regeren. Tineke Strik, die zich al jaren inzet voor een menselijker migratiebeleid op landelijk en Europees niveau, ergert zich in dit nummer groen en geel aan het belabberde niveau van het migratiedebat, waarbij feiten niet zelden worden verzwegen of verdraaid.
Wat in dat hele debat over grenzen wel eens lijkt te worden vergeten is dat het over mensen gaat. Want tegenover de onmenselijkheid van hekken, gammele bootjes en bureaucratische willekeur, staan de pijn van een verloren thuis en aspiraties voor een nieuw bestaan. Vluchtelingen, politieke ballingen, internationale studenten, arbeidsmigranten, economische migranten en remigranten, allemaal proberen ze, al dan niet tijdelijk, een leven elders op te bouwen, ter verwezenlijking van hun droom of uit noodzaak. En ook de grenzen daartussen zijn niet altijd zo evident als het lijkt. Een politieke balling kan immers een droom najagen, zoals Taha Adnan prachtig verwoordt in zijn autobiografische, literaire reflectie in dit nummer. En een internationale student kan ook een vluchteling
zijn, getuige het persoonlijke verhaal van Ritta.
Kees Versteegh herinnert ons eraan dat contact tussen culturen eeuwenoud is. Doorheen de hele geschiedenis van de regio vestigden handelaren, veroveraars en wijsgeren zich op nieuw terrein, of raakten mensen door conflicten op drift. Wanneer mensen hun herinneringen, talen, culturen en gebruiken meebrengen en delen, ontstaat een rijke culturele verscheidenheid waaruit veel moois kan bloeien. Veel van de schrijvers, kunstenaars en wetenschappers die ZemZem iedere editie voor het voetlicht brengt, zijn opgegroeid in twee culturen en vormen van die culturele rijkdom het levend bewijs.
Verhalen over grenzen, zo blijkt, gaan vooral over mensen.
Judith Naeff & Sarah Michiel
Hoofdredactie
Judith Naeff en Sarah Michiel
Eindredactie
Sarah Michiel, August Verhoeven en Rebecca de Graef
Tekstredactie
Brigitte van de Pas en Maaike Voorhoeve
Redactie
Silke Bull, Elif Çira, Rebecca de Graef, Judith
Haenen, Sara Hoefnagel, Mariam Hothout, Ymke
Jongeneel, Anna Peeperkorn, Arnout van Ree, Rowie
Rensink, Moniek Smit, Veerle Veerbeek, August
Verhoeven, Sam van Vliet en Joas Wagemakers
Medewerkers aan dit nummer
Taha Adnan, Josephine van den Bent, Hamide Dogan, Neslihan Dogan, Aziz Hlaoua, Timur Khan, Willemijn de Koning, Yentl de Lange, Richard van Leeuwen, Ouafa Messous, Lora Soriaslan en Kees Versteegh
Grafische vormgeving
In deze ZemZem
Katern:
Van gewenste arbeidskrachten tot roep om dichte grenzen en van feiten tot gevoel. In gesprek met Tineke Strik over het migratiedebat
Willemijn de Koning
8
‘Wanneer ben je geen vluchteling meer?’ In gesprek met Tamer Alalloush (PORTRET)
Sam van Vliet
16
De vrouwen van Breskens
Neslihan Doğan
18
Karlı kayın ormanı (GEDICHT)
Nazım Hikmet
26
Praten met vreemden
Kees Versteegh
30
Het zinloze proberen (gedicht)
Ahmed Saleh
38
De visumprocedure voor Algerije: krijgt het
Europese paspoort bonje met de grens?
Yentl de Lange
40
Opgroeien tussen vrees en hoop.
In gesprek met Ritta (portret)
Mariam Hothout
48
Meer dan een thuis. Een literair essay over schrijven en ballingschap
Taha Adnan
51
Een ghazal over ballingschap (gedicht)
Ashraf Khan Hijri
65
Terug naar het land van je ouders.
In gesprek met Touria Aziz (portret)
Aziz Hlaoua
67
Kunst en cultuur
Vastklampen aan het leven: de mythes, wonden en slaapliedjes van Mounira Al Solh
Lora Sariaslan
71
Tegendraadse intellectueel en schrijver van de menselijke tragiek. In memoriam: Elias Khoury (1948-2024)
Richard van Leeuwen
80
Maatschappij
Na de aardbeving: moeten we het hele ecosysteem van de Atlas-douars herzien? (voorbij het nieuws)
Ouafa Messous
86
Recht en rechtvaardigheid. Een zoektocht naar nuance. In gesprek met Maaike Voorhoeve (in de schijnwerpers)
Judith Naeff
94
Wetenschap
‘Die vervloekte ongelovige’: beeldvorming over Dzjengis Khan en de Yasa in het Mamlukse Sultanaat
Josephine van den Bent
103
Doorzetter zet er een punt achter.
Een portret van Kadir Türkmen (interview)
Joas Wagemakers
115
Joden, christenen en moslims in tiende-eeuws Córdoba en Marokkaanse en Turkse arbeidsmigratie in België (proefschriftenrubriek)
Joas Wagemakers
123
Signalementen 131
Uitagenda 144
