Kameelrijden, paardensport, worstelen, schommelen en hinkelen: in de eerste eeuwen van de islam was er geen gebrek aan soorten sport. Geert Jan van Gelder doet een greep uit de medische, historische, literaire, en juridisch-theologische klassiek Arabische werken die aandacht besteden aan lichaamsbeweging.
Ergens in de tweede helft van de zesde eeuw, voor de komst van de islam, vond op het Arabisch Schiereiland een paardenrace plaats. Dahis, het paard van Qaysibn Zuhayr van de stam Abs, zou honderd boogschoten ver lopen tegen Al-Ghabra, demerrie van Hudhayfa ibn Badr van de zusterstam Dhubyan. De winnaar zou honderd kamelen krijgen.Toen Dahis leek te winnen, dreven enkele Dhubyani’s hem uit de koers waardoor Al-Ghabra won. Er ontstond ruzie. Een broer van Hudhayfa liet het leven en de zusterstammen voerden een veer- tigjarige oorlog die uitvoerig wordt verhaald in de later opgetekende bronnen, in proza doorspekt met gedichten.
Men associeert Arabieren gewoonlijk met kamelen, en er is inderdaad veel over kamelen geschreven in gedichten en proza, maar er zijn meer Arabische boeken over paarden en paardrijkunst (furusiyya) dan over kamelen. Paardrijden, al dan niet gepaard met wedden, bleef geliefd in de islamitische periode. Omar, de tweede kalief (reg. 634–644), schreef in een brief aan zijn onderdanen: ‘Onderricht uw zo- nen in zwemmen en paardrijden, en maak dat ze gevleugelde woorden en schone poëzie uit het hoofd leren. Een vaak geciteerde variant voegt boogschieten toe. Het zijn de eerste verwijzingen naar wat men tegenwoordig nuttige vormen van sport zou noemen. De gevreesde gouverneur Al-Hajjaj (gest. 714) zei tegen de onderwijzer van zijn zonen: ‘Leer hun zwemmen voordat zij leren schrijven, want zij zullen wel iemand vinden die voor hen kan schrijven, maar niet iemand die voor hen kan zwemmen. Maar niet alle lichaamsoefening of sport werd als nut- tig beschouwd. Een uitspraak toegeschreven aan Mohammed in gezaghebbende hadithverzamelingen is: ‘Alles waarmee een man zich vermaakt is zonder waarde (batil), behalve het trainen van zijn paard, het schieten met pijl en boog, en het speels zijn (mula‘aba) met zijn vrouw.’
Vermaak of amusement (lahw), dat wil zeggen alles wat niet direct op het dienen van God is gericht, is verdacht in vrome kringen. Het woord ‘sport’, af- komstig uit het oud-Franse desport, betekende oorspronkelijk ook ‘vermaak’ en het is misschien ook niet voor niets dat het Standaardarabische woord voor ‘sport’, riyada, een positievere connotatie heeft. In oude teksten verwijst ‘sport’ allereerst naar ‘oefening, training, het temmen van beesten’. Als het over mensen gaat, is het gewoonlijk lichaamsoefening. Het wordt echter ook overdrachtelijk gebruikt, bij- voorbeeld voor spirituele oefening, het ‘temmen van de ziel’, riyadat al-nafs, zoals in een hoofdstuk met die titel van het gezaghebbende werk van de theoloog-mys- ticus Al-Ghazali (gest. 1111), Ihya ulum al-din (De herbeleving der godsdienstwe- tenschappen). Het meervoud riyadat betekent overigens ‘wiskunde’, eveneens een soort exercitie, maar verwarring is zelden een probleem. Voor ‘wiskunde’ wordt tegenwoordig gewoonlijk de vorm riyadiyyat gebruikt.
Verder lezen? Bestel het nummer in onze webshop.
Noten
1 Al-Jahiz, al-Bayan wa-l-tabyin (Cairo: Maktabat al-Khanji, 1968), ii, 180.
2 Al-Jahiz, al-Bayan wa-l-tabyin, ii, 180.
3 Zie Ibn Abi Usaybi‘a, A Literary History of Medicine / Uyun al-anba fi tabaqat al-atibba, red. & vert. Emilie Savage-Smith et al. (Leiden: Brill, 2020), ii, i, 270 (Arabisch) en iii, 259 (Engels).
4 Ibn Rabban al-Tabari, Firdaws al-hikma (Berlijn: Buch- u. Kunstdruckerei “Sonne”, 1928), 113-114.
5 Ibn Sina, al-Qanun fi l-tibb (Bulaq, AH 1294 [= AD 1877]), i, 158-161.
6 Muhammad Manazir Ahsan, Social Life under the Abbasids, 170–289 AH, 786–902 AD (Londen: Longman, 1979) bevat hoofdstukken over de jacht (202–242) en over ‘Indoor and Outdoor Games’ (243–274).
7 Zie naast Ahsans hoofdstuk genoemd in de vorige noot ook Jaroslav Stetkevych, The Hunt in Arabic Poetry: From Heroic to Lyric to Metapoetic (Notre Dame, Indiana: University of Notre Dame Press, 2016); Thomas Bauer, “The Dawādār’s Hunting Party: A Mamluk Muzdawija Ṭardiyya, waarschijnlijk door Shihāb al-Dīn Ibn Faḍlallāh”, in O ye Gentlemen: Arabic Studies on Science and Literary Culture, in Honour of Remke Kruk, red. Arnoud Vrolijk en Jan P. Hogendijk (Leiden: Brill, 2007), 291–312.
8 Ahsan, Social Life, 327 (“Ladies’ games”); hij vermeldt ook de volgende anekdote.
9 Abu l-Muṭahhar al-Azdi, The Portrait of Abu l-Qasim al-Baghdadi al-Tamimi, red., vert., en annot. Emily Selove en Geert Jan van Gelder (z. pl.: Gibb Memorial Trust, 2021), 308-309. 10 Ibn Qayyim al-Jawziyya, al-Tibb al-nabawi (Beiroet: Mu’assasat al-Risala, 1985), 246- 248.
10 Ibn Qayyim al-Jawziyya, al-Tibb al-nabawi (Beiroet: Mu’assasat al-Risala, 1985), 246- 248.
11 Franz Rosenthal, Gambling in Islam (Leiden: Brill, 1975), 46–59.
12 Bijvoorbeeld Al-Nafzawi (eerste helft vijftiende eeuw), al-Rawd al-atir fi nuzhat al-khatir (De welriekende weide waar de geest zich kan verblijden) en Al-Tifashi (gest. 1253), Ruju al-shay- kh ila sibah fi l-quwa ala l-bah (Des grijsaards rejuvenatie in het vermogen tot copulatie).