Van 9 tot en met 20 november 2022 vindt de 35e editie van het jaarlijkse Internationale Documentaire Festival Amsterdam (IDFA) plaats met veel films en evenementen door heel Amsterdam. Ook dit jaar valt er voor de lezers van ZemZem weer veel moois te zien. Hanae Hajji selecteerde voor u de films die aansluiten bij de interesses van ZemZem.
Sport!
De volgende ZemZem, die in december uitkomt, gaat over sport, met daarin onder andere een artikel over de populariteit van kickboksen onder Nederlandse moslimvrouwen. De film Champ! volgt de veertienjarige Marokkaans-Nederlandse Esma, een kickbokstalent met grootse dromen die worstelt met een zieke moeder.
Verder staat het FIFA wereldkampioenschap voetbal in Qatar voor de deur. De arbeidsomstandigheden bij de voorbereidingen voor het WK leidden tot veel ophef. De Nepalese journalist Rudra Khadka wil met de film We Built The Stadiums (2002, 25 min) de arbeidsmigranten die de stadions in Qatar onder slechte omstandigheden hebben gebouwd een stem geven. Deze film maakt geen deel uit van de festivalprogrammering, maar is dit jaar opgenomen in IDFA’s Docs for Sale. Crystal Ennis stelt met een opiniestuk in ons nummer Sport! de selectieve verontwaardiging met betrekking tot Qatar ter discussie. Dit nummer is nu te bestellen in onze webshop!
Conflict
Ook dit jaar laat het IDFA films zien over Israël en Palestina. Innocence (2022, 100 min) laat met behulp van dagboekfragmenten de worsteling van jongeren in Israël met de dienstplicht zien. De moord op journalist Shireen Abu Akleh, die eerder dit jaar veel stof deed opwaaien staat centraal in Shireen Abu Akleh: The extrajudicial Killing of a Journalist (2022, 10 min), een korte documentaire die de dood van de journaliste reconstrueert.
Foragers (2022, 64 min) laat door middel van fictie, documentaire en archiefbeelden het conflict zien tussen de Palestijnen en Israël over de natuur. Want wie bepaalt wat wel en niet mag in de natuur? De planten za’tar en akkoub zijn niet te missen in de Palestijnse keuken. Israël heeft echter het wildplukken verboden om de natuur te beschermen. Op vrijdag 11 november is de film in de Balie te bekijken met hapjes!
R 21 aka Restoring Solidarity (2022, 71 min) duikt de geschiedenis in met een collage van Japans ingesproken filmmateriaal uit de jaren zestig en zeventig, gericht op solidariteit met Palestina.
Filmmakers onderwerpen verder de Amerikaanse interventies in de regio aan hun kritische blik. In The Oath (2010, 96 min) is te zien hoe filmmaker Laura Poitras vraagtekens zet bij het Amerikaanse beleid in het Midden-Oosten van de afgelopen decennia door het verhaal te vertellen van de voormalige lijfwacht van Osama Bin Laden, Abu Jandal, die naar Jemen is verhuisd om als taxichauffeur te werken. Het is al ruim vijftien jaar geleden dat de Verenigde Staten Irak binnenvielen, maar het onderwerp blijft actueel. In de documentaire A Symphony for a Common Man (2022, 86 min) blikken de Iraakse generaal Bustani en anderen terug op het Amerikaanse machtsmisbruik. In 2005, twee jaar na de Amerikaanse invasie in Irak, vonden in Irak de parlementsverkiezingen plaats. My Country, My Country (Laura Poitras, 2006, 90 min) legt vast hoe de aanloop naar de verkiezingsdag verliep.
Het aanhoudende geweld in Syrië is het onderwerp van verschillende films dit jaar. The Lost Souls of Syria (2022, 99 min) probeert op een nuchtere manier de identiteit van de slachtoffers van Syrië te achterhalen en in beeld te brengen. Return to Homs (2013, 87 min) is een zeldzaam intiem portret van een groep jonge revolutionairen in de stad Homs in West-Syrië. In samenwerking met Amnesty International maakte het onderzoeksbureau Forensic Architecture een 3D-model van de Syrische Saydnaya-gevangenis, wat ook wel ‘het slachthuis’ wordt genoemd. Dit is gedaan op basis van verhalen over de martelingen en executies, want beelden van binnen zijn er niet. Nu te zien in Torture in Saydnaya Prison (2018, 28 min).
Andere verhalen van geweld en onderdrukking zijn This Is Not A Film (2011, 75 min), dat inzoomt op een dag uit het leven van een geïsoleerde Iraanse filmmaker, die door het regime moest stoppen met het maken van films; en Aurora’s Sunrise (2022, 97 min) over een tienermeisje dat de Armeense genocide overleefde en naar Amerika vluchtte.
(De tekst loopt door onder de slide show)
Verzet
Niet te missen is de eerste Libanese film van een vrouwelijke regisseur die getoond is op het Cannes filmfestival. Libanese filmmaker Heiny Srour reist van Jemen naar Dhofar tijdens de onafhankelijkheidsstrijd van Oman om vrouwen vast te leggen die meevochten in de vrijheidsstrijd. In The Hour of Liberation Has Arrived (1974, 65 min) toont Srour door archiefbeelden, foto’s, geschoten materiaal en muziek haar pamflet tegen oppressie op politiek, cultureel, economisch en seksueel gebied. Eerder dit jaar vertoonde Het Grote Midden-Oostenplatform een fragment van deze film bij de literaire middag Revolutionaire Vrouwen in Theater Branoul.
Meer recente documentaires over heldhaftig verzet zijn Suddenly TV (2022, 19 min), een korte film over een groepje jonge revolutionairen in Soedan dat opstaat tegen het bewind van Omar al-Bashir en The Etilaat Roz over een groep journalisten gedurende de oprukking van de Taliban eerder dit jaar (2022, 93 min).
Cultuur
Voor wie genoeg heeft aan het nieuws voor verhalen van conflict zijn er verschillende films die de kracht van cultuur vieren. Things I Could Never Tell My Mother (2022, 80 min) toont de complexe relatie tussen de strenggelovige moslima Humaira Bilkis en haar seculiere dochter. Met behulp van oude gedichten van haar moeder en foto’s probeert ze hun band te herstellen door raakvlakken te vinden. De kracht van poëzie staat ook centraal in Achewiq (2022, 16 min). Afgelopen zomer leed het Noord-Algerijnse Kabylië zwaar onder bosbranden. De film laat zien hoe de vrouwen in deze regio met dit leed omgaan door middel van zang (achewiq). Dit gebeurt in de vorm van improvisatie waarbij kwesties van het leven worden bezongen. De vrouwen die dit zingen zijn schaars geworden, dus de documentaire is een mooie ode aan deze Amazightraditie.
In buurland Marokko wordt taxichauffeur Oussama door Casablanca gevolgd. Petit Taxi (2021, 28 min) laat de intieme gesprekken over het leven zien tussen de taxichauffeur en de passagiers.
Filmmaker Maher Abi Samra volgt de in Libanon wonende gehandicapte Sylvana en de in New York wonende blinde Mohammed in From the Other Shore (2022, 62 min). Als ze samen zijn, gaan ze graag de dialoog aan over het gebrek aan autonomie door de fysieke, maar vooral maatschappelijke obstakels in hun leven. Het duo wordt onder andere gevolgd tijdens een museumbezoek in Beiroet, waar ze het hebben over schoonheidsidealen van de Oude Grieken en de Feniciërs en hun drang naar fysieke perfectie.
Salaam Cinema is een film uit 1995 (75 min) over de oproep in de Iraanse kranten om acteurs te vinden voor een film over de honderdste verjaardag van de bioscoop. Veel acteurs gaven zich op, niet wetende dat de filmwereld een plek is van macht en onderdanigheid.
A Stretch of Time (2022, 22 min) gaat niet over het Midden-Oosten, maar omdat ZemZem ook graag Nederlanders met roots in de regio onder de aandacht brengt, hoort hij toch bij onze selectie. De Iraans-Nederlandse Ali Eslami maakte een experimentele productie over herinnering, in een mengeling van cinema, videogames en virtual reality.
Niet op het festival te zien, maar sinds dit jaar te verkijgen bij IDFA’s Docs for Sale, is Egypt, a Love Song (2022, 74 min). De filmmaker vertelt het verhaal van haar oma, Souad Zaki, een populaire Arabisch-Joodse zangeres in Egypte in de jaren veertig. Souad trouwde met een islamitische muzikant. Nadat hij haar en hun kind verliet, zag Souad zich genoodzaakt naar Israël te emigreren, waar ze verder als schoonmaakster werkte om in hun levensonderhoud te voorzien.
Gender en seksualiteit
Iran is de afgelopen periode veel in het nieuws vanwege de protesten na de dood van Mahsa Amini. Filmmaker, kunstenaar en actrice Mania Akbari eist in How Dare You Have Such a Rubbish Wish (2022, 72 min) zeggenschap op over haar lichaam en dat van andere vrouwen in Iraanse films door te praten over bevrijding, uitbuiting, emancipatie en onderdrukking. Heroic Bodies (2022, 95 min) richt zich eveneens op vrouwenonderdrukking, ditmaal in Soedan, maar het toont ook het verzet daartegen en de historische verandering in de positie van vrouwen.
Blue ID (2022, 85 min) volgt de transitie van de Turkse Rüzgar Erkoçlar van vrouw naar man, en de daarmee gepaard gaande frustratie, vernedering en kritiek. Nog een aanwinst bij Docs for Sale is Before We Move (2022, 97 min). De film documenteert de migratie van een Russisch homostel naar Israël, als gevolg van de groeiende homofobie in hun thuisland. In Israël geeft het stel zich op voor ‘Queer Tango’, een manier van dansen waarbij niemand je seksuele geaardheid als vanzelfsprekend beschouwt.
Meer lezen over Gender en Seksualiteit in het Midden-Oosten? Bestel het nummer 2020/1 van ZemZem ‘Gender en seksualiteit’ in onze webshop.
Migratie
Verschillende films tonen de menselijke tol van Europa’s strikte migratiebeleid. Notes on Displacement (2022, 74 min) laat de ervaring van vluchtelingen zien door een familie te volgen op de gevaarlijke tocht van Palestina naar Duitsland. Europe (2022, 105 min) gaat over de Algerijnse Zohra Homadi die woont in de Franse Chatellerault. Als ze bericht krijgt dat haar verblijfsvergunning niet wordt verlengd, wordt ze in de illegaliteit gedrukt en vallen al haar dromen in duigen.
Voor Border Birds (2022) legden Dries en Bieke Depoorter in duizenden foto’s migrerende vogels vast die politiek gevoelige grenzen overschrijden, waaronder die tussen Marokko en Spanje en tussen Griekenland en Turkije. Keer terug vanuit de lucht met beide benen in de modder met Hello Salaam (2017, 16 min). Dit gaat over Merlijn (11), Sil (10) en hun moeders die samen vrijwilligerswerk doen op Lesbos, waar vluchtelingen op bootjes stranden vanuit Turkije. Hier ontstaan mooie vriendschappen ondanks taal- en cultuurbarrières.
Twee andere films behandelen de worsteling met identiteit en het gevoel ergens thuis te horen. De achttienjarige Fatima is gevlucht van Afghanistan naar Boekarest. In Fatima (2022, 92 min) laat ze in haar videodagboek zien hoe ze omgaat met het leven in Roemenië en haar status als vluchteling. My Lost Country (2022, 94 min) geeft een verslag van de Iraakse theaterregisseur Mohsen Sadon Yasin. In de documentaire toont Ishtar Yasin Gutiérres een portret van haar vader als ode aan haar vaderland.
Veel kijkplezier!
Hanae Hajji is stagiaire bij ZemZem.