2018/2 Golfstaten

Hoofdredactioneel

Sinds de moord op de Saoedische journalist Jamal Ahmad Khashoggi in Istanbul afgelopen oktober is Saoedi-Arabië weer volop in het wereldnieuws. De Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman, kortweg ‘MbS’, wordt gezien als eindverantwoordelijke voor de moord in het consulaat. De reputatie van MbS, door sommige commentators beschouwd als het gezicht van een progressieve hervormingskoers in het land, lijkt door de Khashoggi-affaire danig te hebben ingeboet. Is de rijzende ster van de Saoedische politiek tanende? Als het aan president Trump ligt niet: voor hem is de moord slechts een klein ongemak in de Amerikaans-Saoedische relaties, die onder zijn presidentschap nog nauwer zijn geworden. Critici zien de moord daarentegen als onderdeel van de voortdurende Saoedische oppressie, binnen het koninkrijk zelf en daarbuiten. Zij wijzen op een lange reeks arrestaties van Saoedische activisten in de afgelopen jaren, en vooral ook op de vernietigende oorlog in Jemen onder Saoedische leiding. Terwijl de Khashoggi-affaire de internationale aandacht opeist, is de situatie in Jemen uitzichtloos en lijkt de oorlog voorlopig nog niet ten einde.

Te midden van deze commotie rondom Khashoggi biedt deze editie van ZemZem over de Arabische Golfstaten, de duwal al-khalij, nuance en achtergronden. Hoewel er natuurlijk meer landen zijn die aan de Perzische Golf liggen – in Arabische landen ook wel, controversieel, de ‘Arabische Golf ’ genoemd – richten wij ons in dit nummer op de landen van het Arabisch Schiereiland. Deze zijn in westerse media vaak de focus van simplistische en stereotiepe ideeën, of het nu over de positie van vrouwen gaat, over de omgang met het eigen erfgoed, of over de relatie tussen soennitische en sjiitische moslims. Uiteraard reflecteren we op Saoedi-Arabië, zijn regionale politiek en de omstreden rol van MbS. Zo schetst Midden-Oostenexpert Carolien Roelants een scherp portret van de politieke carrière van MbS en plaatst politicoloog Paul Aarts kritische noten bij ‘de export’ van het Saoedische wahabisme. Melle Lyklema bediscussieert het debat over de leermeesters van Muhammad ibn Abd al-Wahhab en de claim dat de opkomst van het wahabisme onderdeel was van een internationale ‘fundamentalistische’ trend in de islamitische wereld. Virginia Cassola-Cochin stelt westerse ideeën over de Saoedische omgang met pre-islamitisch erfgoed aan de kaak, en journalist Dirk Wanrooij vergelijkt de huidige oorlog in Jemen met die in de jaren zestig, en biedt zo een historische achtergrond bij de regionale strijd om Jemen.

In discussies over gendersegregatie in de Golfstaten wordt vaak een tegenstelling gesuggereerd tussen moderniteit en religie. Bovendien zien westerse landen de positie van vrouwen in de niet-westerse wereld vaak als graadmeter voor democratisering en moderniteit, zoals we onlangs hebben kunnen zien met de internationale lof voor het legaliseren van vrouwelijke autobestuurders in Saoedi-Arabië. Voor haar promotieonderzoek keek Annemarie van Geel naar gendersegregatie in Koeweit. Ze concludeert dat voor de vrouwen die zij daar interviewde moderniteit samengaat met vroomheid, en niet geassocieerd wordt met ‘verwestering’. Gertjan Hoetjes haakt in op de omstreden financiering van Nederlandse moskeeën door salafistische Koeweitse en Saoedische instellingen, afgelopen april aan het licht gebracht in NRC. In zijn bijdrage bediscussieert Hoetjes de rol en export van het salafisme in Koeweit.

Maar de Golfstaten zijn natuurlijk meer dan politiek en islam. Ook kunst en cultuur uit de Golfstaten blijven vaak onderbelicht, en verdienen meer aandacht. Dit weet Aarnout Helb, de directeur van het Greenbox Museum of Contemporary Art from Saudi Arabia, als geen ander. ZemZem-redacteur Hasan Alkhatib interviewde hem over de bijzondere collectie Saoedische kunst in Helbs museum, in hartje Amsterdam. Een van de werken die daar hangt komt uit de serie Subtitles van de Jordaans-Palestijnse, maar in Jeddah werkzame, kunstenaar Ayman Yossri. Kasper Tromp bespreekt hoe deze in zijn kunst kritisch kijkt naar de Saoedische identiteit en politiek. In de sectie literatuur bespreekt Judith Naeff het literaire genre van petrofiction aan de hand van het werk van de Saoedisch-Iraakse schrijver Abdelrahman Munif.

Lucia Admiraal en Josephine van den Bent