Wetenschap
Voor de studie van de islam in Europa en het Midden-Oosten is het van groot belang dat niet alleen religieuze ontwikkelingen en gevoeligheden worden bestudeerd, maar ook de seculiere cultuur en levensstijlen.’ In haar intreerede als hoogleraar lslamstudies aan de Radboud Universiteit Nijmegen deconstrueert Karin van Nieuwkerk de historisch gegroeide oppositie religie-seculariteit. Aan de hand van de levensverhalen van Ayaan Hirsi Ali en de Egyptische ‘Born-again’ actrice Shams al-Barudi, belicht Van Nieuwkerk ogenschijnlijk tegengestelde opvattingen over ‘verlichting’ en illustreert ze de scheidslijnen tussen religie en seculariteit die binnen één leven worden overbrugd.
Gepubliceerd in 2013/1 Irak tien jaar later
In Europa zijn uitingen van de islam in de publieke ruimte omstreden en leiden ze tot grote ophef. In verschillende landen is het dragen van gezichtsbedekkende religieuze kleding door moslima’s in een boerkaverbod uitgemond. In Nederland is het onderwerp op de politieke agenda geplaatst in de vorm van de zogenaamde ‘kopvoddentaks’. De bouw en vorm van moskeeën, in PVV-jargon ‘haatpaleizen’, is inzet van strijd en heeft in Zwitserland geleid tot een minaretverbod. Hierbij gaat het vaak niet om een reëel bestaand probleem – er is slechts een handvol boerkadragende vrouwen en Zwitserland heeft slechts vier moskeeën met een minaret – maar betreft het symboolpolitiek.
In de ogen van velen staan de fundamentele waarden van de Europese beschaving op het spel en worden de liberale, seculiere en humanistische waarden door deze zichtbare religieuze uitingen ter discussie gesteld. De heftige emoties die Salman Rushdie bij moslims ontketende met De duivelsverzen of de ophef onder moslims over de spotprenten van de profeet door Deense cartoonisten worden eveneens beschouwd als een affront tegen fundamentele westerse waarden als de vrijheid van meningsuiting. De Deense cartoonaffaire wordt dikwijls beschreven als een botsing van traditionele religieuze gevoeligheden en seculiere liberale waarden.
Deze ervaren spanning tussen seculiere en religieuze waarden is niet voorbehouden aan Europa. In het Midden-Oosten lijkt als uitvloeisel van de Arabische Lente de staatsgeleide, gedeeltelijke secularisering te worden teruggedraaid. In Egypte is de jarenlange machtsstrijd tussen de Moslimbroederschap en de opeenvolgende regimes van Nasser, Sadat en Mubarak het voordeel van de Moslimbroeders uitgevallen. Deze strijd is decennia lang gepolariseerd en verwoord als een strijd tussen seculiere en religieuze krachten, een ontwikkeling die de staat krachtig stimuleerde. De polarisatie in termen van islamisering en secularisering is in het publieke debat in Egypte nog altijd hevig, maar vele voorstanders van een seculier Egypte hebben gekozen voor de in hun ogen minder gevaarlijke ‘duivel’: de gematigde Moslimbroeder Morsi.
Hiermee lijken het Midden-Oosten en Europa zich steeds meer in uiteenlopende richtingen te ontwikkelen. Een religieuze opleving en verankering van islamitische waarden in het publieke leven aan de ene kant; en een verharding in het weren van alles wat strijdig wordt geacht met seculiere waarden aan de andere kant.
Verder lezen? Bestel het nummer in onze webshop.