2009/3 Het lichaam

Hoofdredactioneel

Wie wel eens kijkt naar programma’s als Model voor één dag, Extreme Makeover en Holland’s Next Top Model, weet dat de mogelijkheden om je eigen lichaam te perfectioneren schier oneindig zijn. Mensen kunnen hun lichaam aanpassen aan hun eigen wensen. Ze verwachten vaak dat ze aantrekkelijker, gelukkiger en zelfverzekerder worden als ze dat doen. De persoon in kwestie is dan eindelijk zoals hij of zij had willen zijn. Een perfect lichaam als bron en teken van het echte geluk en het ware zelf. Tegelijkertijd lijken deze metamorfoses volgens bepaalde culturele spelregels te verlopen: gladde, strakke, slanke lichamen zijn de norm (maar ook gespierde en rondborstige). 

De opkomst van nieuwe media en technologische ontwikkelingen hebben nieuwe mogelijkheden gecreëerd om lichamen te verbeelden en te veranderen. Deze ontwikkeling wordt met argusogen gevolgd door critici die vrezen dat het lichaam tot object en handelswaar wordt door medische ontwikkelingen, gezondheidscultus, schoonheidsidealen of plastische chirurgie. Er woeden felle debatten over de aanwezigheid van ontklede dan wel bedekte lichamen — meestal vrouwen, zelden mannen — in de publieke ruimte. Wat te denken van het Amerikaanse Morehouse College dat het dragen van jurken, schoenen met hoge hakken en handtasjes heeft verboden… voor mannen. 

Dergelijke voorbeelden suggereren misschien dat deze aandacht voor (de vervolmaking van) het menselijk lichaam nieuw is, maar niets is minder waar. Zo hebben veel religies van oudsher aandacht voor het lichaam, in de vorm van rituelen, lichaamsversiering en andere religieuze voorschriften. Ook de plaats van het lichaam in religies is een dankbaar onderwerp van debat, denk aan de discussie over vrouwen die een niqaab dragen, besnijdenis of het gebruik van de term ‘haatbaarden’ voor radicale mannelijke moslims. 

Niet alleen in het publieke debat, ook in de sociale wetenschappen is een opleving van onderzoek naar het culturele en belichaming. In dit nummer van ZemZem laten auteurs hun licht schijnen over de relatie tussen het lichaam, cultuur en religie in het Midden-Oosten, Noord- Afrika en moslimgemeenschappen in Nederland. Van het lot van het lichaam na de dood tot het bezeten lichaam, van haatbaarden en hoofddoeken tot rituelen waarbij het lichaam moet bloeden, van erotiek tot het vrouwelijk lichaam in de kunst, en van schoonheidsidealen tot de rol van zintuiglijke ervaringen bij identiteitsvorming. 

Verder lezen? Dit nummer is helaas uitverkocht, maar u kan het nummer binnenkort digitaal aankopen via de webshop.