2009/1 Onvoltooid verleden

Hoofdredactioneel

De immense populariteit van televisieprogramma’s over geschiedenis, de discussies over de canon van de Nederlandse geschiedenis, het oprichten van een Nationaal Historisch Museum en de roep om meer onderwijs over het Vaderlandse verleden: Nederland is massaal op zoek naar het nationale verleden. Die interesse in het verleden wordt wel verklaard vanuit het verlangen naar een heldere/duidelijke Nederlandse identiteit. 

Wie zich in zijn nationale identiteit bedreigd voelt door invloeden van buiten of binnenuit heeft de neiging het verleden aan te grijpen om een ‘wij-gevoel’ te creëren. ‘Wij’ delen immers dezelfde geschiedenis, in tegenstelling tot ‘zij’. Door de globalisering en de aanwezigheid van migranten, uit de voormalige koloniën, maar ook uit Noord-Afrika en het Midden-Oosten, luidt telkens de vraag: Wie zijn we? Of: wat is onze nationale identiteit en hoe is die historisch bepaald? Welk deel van het verleden is van ons, en geschikt om ook nationale geschiedenis te zijn?

Deze opleving in de interesse voor het verleden is voor ZemZem aanleiding om het licht te werpen op de relatie tussen nationale identiteit en geschiedenis. Ook in het Midden-Oosten is de omgang met de geschiedenis vaak gekleurd door de wens een roemrijk nationaal verleden te herinneren. Minder rooskleurige episodes worden graag vergeten of weggepoetst. De genocide op de Armeniërs in Oost-Anatolië tijdens de Eerste Wereldoorlog bijvoorbeeld, of de verdrijving van de Palestijnen. In Turkije zoeken velen het nationale verleden in Centraal-Azië, terwijl anderen dat in het Osmaanse Rijk zoeken. Hoe de blik op het verleden kan veranderen blijkt wel uit de rehabilitatie van Nâzım Hikmet. De ‘staatsgevaarlijke’ dichter werd begin dit jaar postuum het Turks staatsburgerschap teruggegeven. 

In Saoedi-Arabië wil de staat liever niet herinnerd worden aan een moment in de geschiedenis toen een rebelse prins een coup wilde plegen en daarbij ook nog religieuze geleerden aan zijn zijde wist. De koninklijke familie ziet met leden ogen dat deze episode wordt aangegrepen als precedent voor het afwijzen van de hulp van ‘ongelovige’ troepen. In Iran, maar ook daarbuiten, is het Shahnama symbool geworden voor de nationale identiteit, ook al spelen de verhalen daarin zich grotendeels af in het huidige Afghanistan.

In het beeldkatern dit keer een geschiedenisverhaal in stripvorm. Lang was de rol van de Berbers in Marokko tijdens de onafhankelijkheidsstrijd onderbelicht, omdat de Marokkaanse overheid deze liever niet uitgelicht zag worden. Nu voert Mohamed Nadrani, van Berberse afkomst, Ben Abdelkrim Khatib op als symbool van de opstand van de Riffijnen in een strip over de oorlog tegen de Spanjaarden. 

Nederlandse musea ten slotte proberen de verhalen van migranten een plek te geven in hun collecties. Maar is er wel voldoende oog voor het culturele erfgoed van migranten, in een land dat nog geen zeventig jaar geleden het op een na grootste moslimland ter wereld was?